اسلام‌ در حال‌ حاضر در بخش‌ عظيمي‌ از روسيه‌ ميان‌ مردم‌ با ايمان‌ گسترش‌ يافته‌ است‌. طبق‌ آمار تقريبي‌ از 12 تا 20ميليون‌ نفر ساكنان‌ قفقاز شمالي‌، تاتارستان‌، باشقيرستان‌، اودموريتا، چواشيا، جمهوري‌ ماري‌، سيبري‌، استانهاي‌ اوليانوف‌،پنزا، سامارا، ساراتوف‌، آستراخان‌، پرم‌، چليابينسك‌، نيژني‌ نوگورود، اسوردلوفسك‌، شهر هاي‌ مسكو، سن‌ پطرزبورگ‌ و شهرقاسموف‌ استان‌ ريازان‌ و... مسلمانند. اقوام‌ قفقاز و آسياي‌ ميانه‌ در اواسط قرن‌ هفتم‌ به‌ اسلام‌ گرويدند. در سال‌ 922، اسلام‌ در پوولژه‌ و قرن‌ سيزدهم‌ درسراسر ارده‌ طلايي‌ دين‌ حاكم‌ محسوب‌ مي‌شد. چچنها، اديگيها، چركسها، ابازينها، كابارديها در قرون‌ 15 تا 17 و آستيها،بالكارها، گاراپايوا و اينگوشها در قرن‌ 18 تا 19 اسلام‌ آوردند. در ماه‌ اكتبر سال‌ 1917 در روسيه‌ تعداد 30 هزار مسجد وجود داشت‌. در سال‌ 1948 در اتحاد جماهير شوروي‌ تعداد416 و سال‌ 1968 تعداد 311 مسجد ثبت‌ نام‌ شده‌ بود. اما هزاران‌ مسجد و روحانيان‌ بسياري‌ بدون‌ آن‌ كه‌ ثبت‌ نام‌ شوند در اين‌مساجد فعاليت‌ مي‌كردند. مسلمانان‌ اين‌ مناطق‌ پيرو دو مذهب‌ شناخته‌ شده‌ اسلام‌، يعني‌ تسنن‌ و تشيع‌ مي‌باشند. تعداد سني‌ها از شيعه‌ها بيشتراست‌. شيعيان‌ را عموم آذربايجانيها، تاليشها، كردها، تاتارها و تاجيكهاي‌ كوهستان‌ تشكيل‌ مي‌دهند. البته‌ مذهب‌ تسنن‌ خود از مكاتب‌ فقهي‌ مختلفي‌ مانند حنفي‌، شافعي‌ و... تشكيل‌ شده‌ است‌. به‌ عنوان‌ مثال‌ بخش‌ عمده‌اي‌ ازاهل‌ تسنن‌ اين‌ مناطق‌، خود را پيرو مذهب‌ حنفي‌ مي‌دانند يا اين‌ كه‌ مفتيهاي‌ مسلمانان‌ منطقه‌ اروپايي‌ روسيه‌ و همچنين‌ آسياي‌ميانه‌ و قزاقستان‌ در فتواهاي‌ خود به‌ مباني‌ فقه‌ حنفي‌ تكيه‌ مي‌كنند. مسلمانان‌ مليتهايي‌ چون‌ آوارها، چچنها، اينگوشها، بخشي‌ ازكردها، آستيها و بخشي‌ از تاليشها از پيروان‌ فقه‌ شافعي‌ مي‌باشند. در استان‌ بدخشان‌ تاجيكستان‌ تعدادي‌ از پيروان‌ جامعه‌اسماعيلي‌ به‌ سر مي‌برند. در اتحاد جماهير شوروي‌ اداره‌هاي‌ ديني‌ مستقلي‌ وجود داشتند كه‌ از رهبران‌ ديني‌ مسلمانان‌ نيز جدابودند. تعداد اداره‌هاي‌ ديني‌ در مدت‌ طولاني‌ تسلط امپراتوري‌ روسيه‌ و سپس‌ در اتحاد جماهير شوروي‌ به‌ چهار اداره‌ ديني‌مي‌رسيد كه‌ مراكز آنها در باكو، تاشكند، ماخاچ‌ قلعه‌ و اوفا قرار داشتند. استقلال‌ جمهوريهاي‌ اتحاد جماهير شوروي‌ سابق‌ موجب‌ تغييرات‌ چشمگيري‌ در ساختار اداره‌هاي‌ ديني‌ مسلمانان‌گرديد. تعداد اداره‌هاي‌ ديني‌ مستقل‌ افزايش‌ يافت‌. در اول‌ ژانويه‌ سال‌ 1996 در روسيه‌، تعداد 43 اداره‌ ديني‌ مسلمانان‌ و 2349مسجد وجود داشت‌. همزمان‌ با گسترش‌ اداره‌هاي‌ ديني‌، احساس‌ نگراني‌ از پراكندگي‌ و تفرق‌ اين‌ مراكز در رهبران‌ اسلامي‌ به‌وجود آمد. به‌ همين‌ خاطر پيشنهاد نمودند تا شوراي‌ مفتيها و مقام‌ ديگري‌ جهت‌ هماهنگي‌ فعاليت‌ اين‌ اداره‌هاي‌ ديني‌ تأسيس‌گردد. در گردهمايي‌ مسؤولان‌ اداره‌هاي‌ ديني‌ منطقه‌ مركزي‌ اروپايي‌، تاتارستان‌، پوولژه‌، سيبري‌ و همچنين‌ نمايندگان‌اتحاديه‌هاي‌ مسلمانان‌ بخشي‌ از استانهاي‌ مركزي‌ فدراسيون‌ روسيه‌ ـ كه‌ در ماه‌ مارس‌ سال‌ 1996 برگزار شد ـ نظر تمامي‌روحانيان‌ و مسؤولان‌ به‌ سوي‌ تفاهم‌ و وحدت‌ نظر در مورد مهمترين‌ مسائل‌ و مشكلات‌ جامعه‌ مسلمانان‌ معطوف‌ گشت‌. در اين‌همايش‌ بر ضرورت‌ جهت‌دهي‌ و ايجاد روابط ميان‌ رهبران‌ و اداره‌هاي‌ ديني‌ مناطق‌ مختلف‌ فدراسيون‌ روسيه‌ تأكيد گرديده‌ ومقرر شد اصول‌: تساوي‌ حقوق‌، احترام‌ متقابل‌ و به‌ رسميت‌ شناختن‌ استقلال‌ تمام‌ اداره‌هاي‌ ديني‌ تازه‌ تأسيس‌، در اين‌ گونه‌روابط رعايت‌ گردد. در اين‌ گردهمايي‌ شوراي‌ مفتيان‌ روسيه‌ به‌ عنوان‌ مقام‌ عالي‌ اجرايي‌ روحانيون‌ مسلمان‌ شناخته‌ و برگزيده‌شد. از جمله‌ اختيارات‌ اداره‌هاي‌ ديني‌ مسلمانان‌ مي‌توان‌ به‌ مواردي‌ همچون‌ تربيت‌ نيروي‌ انساني‌ و تقسيم‌ و اعزام‌ آنان‌ به‌ساير مناطق‌، ارتباط با سازمانهاي‌ ديني‌ خارج‌ از كشور، برگزاري‌ كنفرانسهاي‌ مختلف‌ بين‌المللي‌ در زمينه‌ معارف‌ اسلامي‌ وحمايت‌ از برقراري‌ صلح‌ و امنيت‌ در جامعه‌ مسلمانان‌ و احداث‌ مساجد و ابنيه‌ اسلامي‌ نام‌ برد. آنان‌ همچنين‌ هر سال‌ كاروانهايي‌را براي‌ زيارت‌ خانه‌ خدا آماده‌ و اعزام‌ مي‌كنند. امامان‌ مساجد را اداره‌ ديني‌ انتخاب‌ و تعيين‌ مي‌كند. آنان‌ علاوه‌ بر اقامه‌ نماز جماعت‌، اختياردار امور مسجد از قبيل‌داراييها، اثاثيه‌ و مهر مسجد مي‌باشند. البته‌ نائب‌ امام‌ و عهده‌دار امور مالي‌ مسجد نيز به‌ امام‌ جماعت‌ براي‌ حل‌ و فصل‌ امورمسجد كمك‌ مي‌كنند. در هر مسجدي‌ شورايي‌ از معتمدين‌ مسلمانان‌ وجود دارد كه‌ مسائلي‌ همچون‌ انتخاب‌ افراد براي‌ احراز پستهاي ‌گوناگون‌، انتخاب‌ بازرس‌، خريد وسايلي‌ براي‌ مسجد و... را انجام‌ مي‌دهند. معمولا روحانيون‌، علوم‌ ديني‌ خود را يا از تحصيل‌ در مدارس‌ ديني‌ و نيز انستيتوهاي‌ ديني‌ فرا گرفته‌اند و يا اين‌ كه‌ به‌طور انفرادي‌ مسائل‌ ديني‌ را از منابع‌ مختلف‌ مانند خانواده‌هايشان‌ و يا نزديكان‌ آشنا به‌ مسائل‌ ديني‌ خود آموخته‌اند. تا اوايل‌ سال‌ دهه‌ 90، در اتحاد جماهير شوروي‌ تنها دو مؤسسه‌ آموزش‌ مباني‌ اسلام‌ وجود داشت‌. يكي‌ مدرسه‌ ميرعرب‌ در بخارا و ديگري‌ انستيتوي‌ امام‌ البخاري‌ در تاشكند. در اين‌ مدارس‌ زبان‌ عربي‌، علوم‌ قرآني‌، حديث‌، فقه‌ و تاريخ‌ اسلام ‌تدريس‌ مي‌شود. در سال‌ 1990 مدرسه‌اي‌ در مجاورت‌ اداره‌ ديني‌ مسلمانان‌ داغستان‌ براي‌ تحصيل‌ صد نفر تأسيس‌ شد. در داغستان‌ همچنين‌ انستيتوي‌ اسلامي‌ امام‌ شافعي‌ نيز فعاليت‌ دارد كه‌ در آن‌ سي‌ تن‌ از دختران‌ تحصيل‌ مي‌كنند. آنان‌ پس‌ از فراگيري‌آموزشهاي‌ لازم‌ از سوي‌ وزارت‌ بهداشت‌ به‌ بيمارستانها فرستاده‌ مي‌شوند تا به‌ عنوان‌ ماما در امور زايمان‌ به‌ بيماران‌ كمك‌نمايند. در مساجد دوره‌هاي‌ آموزشي‌اي‌ تشكيل‌ مي‌شود كه‌ در آن‌ اطلاعاتي‌ در زمينه‌ اسلام‌ به‌ شركت‌ كنندگان‌ داده‌ مي‌شود. در ماه‌ مه‌ سال‌ 1991 با استفاده‌ از امكانات‌ مسجد جامع‌ مسكو، مدرسه‌ ديني‌اي‌ افتتاح‌ شد كه‌ در آن‌ گروههاي‌ سني‌مختلفي‌ از دانش‌ آموزان‌ كلاس‌ اول‌ دبستان‌ گرفته‌ تا بازنشستگان‌، به‌ تحصيل‌ مي‌پردازند. تعداد اين‌ مدارس‌ آموزش‌ معارف‌اسلامي‌ تا اول‌ ژانويه‌ سال‌ 1996 در روسيه‌ به‌ 102 مركز رسيد كه‌ از آن‌ جمله‌ مي‌توان‌ به‌ تأسيس‌ مدرسه‌ عالي‌ اسلامي‌ درمجاورت‌ اداره‌ ديني‌ ( مفتيات‌) و نيز مدرسه‌ محمديه‌ در قازان‌ اشاره‌ كرد. اداره‌هاي‌ ديني‌ علاوه‌ بر آموزش‌، در بخش‌ انتشار نيز فعاليت‌ دارند. چاپ‌ قرآن‌ و كتب‌ اسلامي‌، چاپ‌ مجله‌ و روزنامه‌،چاپ‌ تقويم‌، آلبوم‌، جزوه‌ و... از جمله‌ مواد چاپي‌ است‌.مساجد در بخش‌ تبليغات‌ ديني‌ و معنوي‌ نيز فعاليت‌ گسترده‌اي‌ دارند. تعداد زيادي‌ كتابچه‌ در زمينه‌ مسائل‌ ديني‌، نماز،روزه‌، اعياد اسلامي‌ و به‌ چاپ‌ رسانده‌ و در آنان‌ احاديثي‌ از پيامبر (ص‌) و سيره‌ نبوي‌ ذكر كرده‌اند. همچنين‌ فروشگاههاي‌خاصي‌ را براي‌ فروش‌ كتب‌ ديني‌ در شهرهاي‌ بزرگ‌ كشور اختصاص‌ داده‌اند.